भक्तियोग

धेरै व्यक्तिहरु भक्तियोगी हुन्छन् । उनी, भगवानलाई भक्तिले प्रसन्न गर्दछ । प्रस्तुत लेखमा भक्तियोग भनेको के हो, यो साधना मार्गको उत्पत्ति, यसको विशेषताहरु आदि का विषयमा जान्नेछौं । भक्त बन्नको लागि के गर्नुपर्छ; यस सन्दर्भमा लेखमा सम्क्षेपमा बताएको छ ।

१. भक्तियोग भनेको के हो ?

भगवानको भक्ति गर्नु नै सुख र भगवानलाई बिर्सनु दुख हो ।

आध्यात्मिक उन्नतिको लागि साधना गर्ने ९० देखि ९५ प्रतिशत व्यक्ति भक्तिमार्ग बाट साधना गर्दछन् । अध्यात्म, भक्तियोगको सार हो । यो मार्गबाट भगवानको भक्ति गर्दा सुख र बिर्सदा दुख हुन्छ, यो कुरा भक्तियोगी जान्दछन् । त्यसैले, उनी सदैव आर्तभावसँग भगवानको भक्तिमा लागि रहन्छ । भक्तको नामजप अखण्ड भइरहन्छ; त्यसैले उबाट हुने कर्म, अकर्म हुन्छ, अर्थात यस्तो कर्मको फल उसले पाउँदैन, अर्थात उनी कर्मको बन्धनमा पर्दैन ।

सन्दर्भ : सनातन-प्रकाशित ग्रन्थ ‘अध्यात्मको प्रास्ताविक विवेचन’

२. निर्मल हृदयमा भक्तिको उदय हुन्छ, जसले जीव भक्त हुन्छ

भगवान अत्यधिक शुद्ध अनि पवित्र हुनुहुन्छ । निर्मल अनि प्रेमी भगवानसँग एकरूप हुनको लागि भक्त पनि उहाँको समान निर्मल अनि प्रेमी हुनुपर्छ । सत्यवचनले जीवको मन शीघ्र निर्मल हुन थाल्दछ । यस्तो निर्मल हृदयमा भक्तिको उदय भएर जीव भक्त हुन जान्छ र परम सत्यको अनुभूति लिनको लागि पात्र बन्दछ । सत्यकथनले मनको त्याग हुन्छ र उनको मनोदेह अल्प अवधिमा शुद्ध हुन्छ । – ईश्वर (कुमारी मधुरा भोसलेको माध्यमबाट, ५.७.२००६, साझ. ७)

३. ५० प्रतिशत भन्दा अधिक आध्यात्मिक स्तरको साधकको आन्तरिक चैतन्यले उनी कर्मकाण्ड, उपासनाकाण्ड र मानसपूजा अर्थात वास्तविक भक्तियोगको अधिकारी बन्दछ

यस्तो साधकमा पूजाकर्मबाट प्रक्षेपित हुने शक्तितरङ्गहरुलाई धारण गर्ने क्षमता आउँदछ । यसले उनको आन्तरिक चैतन्य बिस्तारै-बिस्तारै बढ्न थाल्दछ तथा उनलाई उपासनाको लागि बाह्य साधनाको आवश्यकता हुँदैन । यस पश्चात, उनी प्रत्यक्ष कर्मकाण्डबाट उपासनाकाण्ड अनि मानसपूजा तर्फ बढ्न थाल्दछ । अर्थात, उनी वास्तविक भक्तियोगी बन्दछ ।

४. भक्तिमार्ग, साधनाको अगला चरण – परात्पर गुरु डॉ. आठवले

प.पू. डा. आठवले

हिजोआज बहुसंख्य मानिसहरु साधना गर्दैन्न् । साधना गर्ने धेरै साधकलाई थाहा छैन कि साधना स्तर अनुसार परिवर्तन भइरहन्छ । त्यसैले, उ जन्मभरि एउटै मात्र साधना गरिरहन्छ । कुनै पनि योगमार्गबाट साधना गर्दा यहि नै हुन्छ । यहाँ भक्तियोगको उदाहरण दिएको छ ।

भक्तियोगमा प्रगति अनुसार साधकको आध्यात्मिक स्तर

टिप्पणी १ : सर्वसाधारण व्यक्तिको आध्यात्मिक स्तर २० प्रतिशत हुन्छ र मोक्ष प्राप्त व्यक्तिको आध्यात्मिक स्तर १०० प्रतिशत हुन्छ । यसको आधारमा आध्यात्मिक स्तर बताएको छ ।

– परात्पर गुरु डॉ. आठवले

५. प्रधान गुण र भक्तियोग अनुसार सहायक साधना

पू. (डा.) वसंत बाळाजी आठवले

अ. तमोगुण प्रधान व्यक्ति

यस्तो व्यक्ति अल्क्षी हुन्छ अनि नामजप गर्दैन । यस्तो व्यक्तिलाई अवतारको कथाहरु, गुरुचरित्र, शिवलीलामृत आदि ऊच्च स्वरमा पढ्नको लागि भन्नुपर्छ । उसले बुझ्न सक्ने, यस्तो कथाहरु अथवा केहि भाग पढ्नको लागि भन्नुपर्छ । त्यस्तै, प्रतिदिन एक हजार पटक नामजप अथवा एक पटक विष्णुसहस्रनाम लेख्नको लागि भन्नुपर्छ ।

आ. रजोगुण प्रधान व्यक्ति

यस्तो व्यक्ति नाममा मन एकाग्र गर्न सक्दैन । उनले विष्णुसहस्रनाम, गणेशसहस्रनाम अथवा पुरुषसूक्त आदि ऊच्च स्वरमा पढ्नु पर्छ अथवा श्रीमद्भगवदगीताको कुनै अध्याय पढ्नु पर्छ ।

इ. सत्त्वगुण प्रधान व्यक्ति

यस्तो व्यक्तिमा एक स्थानमा मनलाई केन्द्रित गर्ने क्षमता हुन्छ । त्यसैले, उनले कुनै एक नाम अथवा गुरुमन्त्रको जप गर्नुपर्छ । सात्त्विक व्यक्तिमा पनि कहिलेकाहि रज-तम गुण बढेर जान्छ, त्यो समय नामस्मरण गर्न कठिन हुन्छ । त्यो समय नाम अथवा गुरुमन्त्र ऊच्च स्वरमा गर्नुपर्छ । विष्णुसहस्रनाम पढ्न पनि उचित हुन्छ । सत्त्वगुण बढेपछि फेरि पहिलाको जस्तै नाम अथवा गुरुमन्त्रको जप गर्नुपर्छ ।

– (पू.) डा. वसंत बाळाजी आठवले (ई.स. १९८१)

६. भक्त व्यवहार गर्ने समय मनमा निम्नांकित भाव राख्नुपर्छ

अ. समभाव

१. समान उमेरको व्यक्तिहरुसँग भाई वा बहिनी सम्मान कुरा गर्नुपर्छ ।

२. ठूलो व्यक्तिहरुसँग उनीहरुको बच्चाहरु जस्तै व्यवहार गर्नुपर्छ ।

३. साना बच्चहरुसँग उन्हीहरु जस्तै व्यवहार गर्नुपर्छ ।

आ. आत्मीयता

सबैको साथ आत्मीयता राख्नुपर्छ, अर्थात सबलाई आफ्नो समान नै प्रेम गर्नुपर्छ ।

इ. देवताभाव

आफ्नो प्रिय देवतालाई सबैमा देख्नुपर्छ र सबैसँग आदरपूर्वक व्यवहार गर्नुपर्छ ।

ई. ईश्वरीय भाव

भक्तलाई सबै प्राणिहरु र वस्तुहरुमा ईश्वरको अनुभूति हुन्छ । तसर्थ, ऊ त्यस्तो व्यवहार गर्दछ ।

– (पू.य) डा. वसंत बाळाजी आठवले (ई.स. १९९०)

स्रोत : दैनिक सनातन प्रभात