रामनवमी पूजाविधी

१. प्रभु श्रीरामांचा जन्म माध्यान्हकाळी म्हणजे दु. १२ वाजता साजरा करतात.

२. प्रभु श्रीरामांच्या मूर्तीची किंवा प्रतिमेचे आपल्याला शक्य होईल त्याप्रमाणे पंचोपचार किंवा षोडशोपचार पूजन करावे.

३. दुपारी १२ वाजता शंखनाद करून ‘प्रभु श्रीरामचंद्र की जय ! असा जयघोष करावा आणि त्यानंतर श्रीरामाचा पाळणा लावावा.

४. पाळणा झाल्यावर पूजनाला प्रारंभ करावा.

५. नैवेद्याला सुंठवडा (सुंठीची आणि साखरेचे एकत्रित मिश्रण) ठेवू शकतो. त्यानंतर तो सर्वांना प्रसाद म्हणून वाटावा.

६. श्रीरामासाठी तुळशी आणि चाफ्याच्या फुलांचा हार करावा.

७. पूजनानंतर श्रीरामाची आरती करावी.

 

पूजेची सिद्धता

१. भांडी

आचमनाचे साहित्य (ताम्हण, पंचपात्री, तांब्या, पळी) निरांजन, पूजेचे तबक, समई, समई खालील ताटली, उदबत्तीचे घर आणि ताटली, घंटा.

२. इतर साहित्य

अक्षता, हळद-कुंकू, सुपार्‍या, विड्याची पाने – ५, सुटे पैसे, तुळशी, उदबत्ती, फुलवाती आणि समईच्या वाती, काडेपेटी, गंध, नारळ १, फुलांची आणि तुळशीची माळ (एकत्रित), दवणा, पाट, फळे, सुंठवड्याचा नैवेद्य, रांगोळी.

३. पूजकाची सिद्धता

पूजकाने सोवळे नेसावे. उपरणे आपल्या डाव्या खांद्यावर व्यवस्थित घडी करून घ्यावे. पूजकाने पूजेसाठी येतांना हात पुसण्यासाठी एक कापड सोबत आणावे.

 

पूजेचे स्वरूप

आचमन

पूजकाने देवाला नमस्कार करावा आणि प्रार्थना करून पूजेला प्रारंभ करावा.

पुढील ३ नावे उच्चारल्यावर प्रत्येक नावाच्या शेवटी डाव्या हाताने पळीने उजव्या हातात पाणी घेऊन प्यावे. –

१. श्री केशवाय नमः ।

२. श्री नारायणाय नमः ।

३. श्री माधवाय नमः ।

पुढील नावाने हातावर पाणी घेऊन खाली ताम्हणात सोडावे.-

४. गोविंदाय नमः ।

यानंतर हात जोडून पुढील नावे अनुक्रमे उच्चारावी. –

५. विष्णवे नमः ।, ६. मधुसूदनाय नमः ।, ७. त्रिविक्रमाय नमः ।, ८. वामनाय नमः ।, ९. श्रीधराय नमः ।, १०. हृषीकेशाय नमः ।, ११. पद्मनाभाय नमः ।, १२. दामोदराय नमः ।, १३. संकर्षणाय नमः ।, १४. वासुदेवाय नमः ।, १५. प्रद्मुम्नाय नमः ।, १६. अनिरुद्धाय नमः ।, १७. पुरुषोत्तमाय नमः ।, १८. अधोक्षजाय नमः ।, १९. नारसिंहाय नमः ।, २०. अच्युताय नमः ।, २१. जनार्दनाय नमः ।, २२. उपेंद्राय नमः ।, २३. हरये नमः ।, २४. श्रीकृष्णाय नमः।

पुन्हा एकदा आचमन करावे.

पूजकाने स्वत:ला कुंकू लावून घ्यावे. नंतर हात जोडून शांत मनाने पुढील देवतांचे स्मरण करावे.

देवतांचे स्मरण

श्रीमन्महागणाधिपतये नमः । इष्टदेवताभ्यो नमः ।

कुलदेवताभ्यो नमः । ग्रामदेवताभ्यो नमः ।

स्थानदेवताभ्यो नमः । वास्तुदेवताभ्यो नमः ।

आदित्यादिनवग्रहदेवताभ्यो नमः । सर्वेभ्यो देवेभ्यो नमः सर्वेभ्यो ब्राह्मणेभ्यो नमो नमः ।

अविघ्नमस्तु ।

आपल्या दोन्ही डोळ्यांना पाणी लावावे आणि नंतर पुढील देशकाल म्हणावा.

देशकाल

श्रीमद्भगवतो महापुरुषस्य विष्णोराज्ञया प्रवर्तमानस्य अद्य ब्रह्मणो द्वितीये परार्धे विष्णुपदे श्रीश्‍वेत-वाराहकल्पे वैवस्वत मन्वंतरे अष्टाविंशति-तमे युगे युगचतुष्के कलियुगे प्रथम चरणे जंबुद्वीपे भरतवर्षे भरतखंडे दक्षिणापथे राम क्षेत्रे बौद्धावतारे आर्यावर्तदेशे अस्मिन्वर्तमाने व्यावहारिके क्रोधी नाम संवत्सरे, उत्तरायणे, वसंतऋतौ, चैत्रमासे, शुक्लपक्षे, नवम्यां तिथौ, बुध वासरे, आश्लेषा दिवस नक्षत्रे, शूल योगे, कौलव करणे, कर्क स्थिते वर्तमाने श्रीचंद्रे, मेष स्थिते वर्तमाने श्रीसूर्ये, मेष स्थिते वर्तमाने श्रीदेवगुरौ, कुंभ स्थिते वर्तमाने श्रीशनैश्‍चरे, शेषेषु सर्वग्रहेषु यथायथं राशिस्थानानि स्थितेषु एवं ग्रह गुणविशेषेण विशिष्टायां शुभपुण्यतिथौ.

(ज्यांना वरील देशकाल म्हणणे कठीण जात असेल त्यांनी पुढील श्‍लोक म्हणावा.)

तिथीर्गुरुस्तथा वारं नक्षत्रं गुरुरेवच ।
योगश्‍च करणं चैव सर्वं गुरुमयंजगत् ॥

हातात अक्षता घ्याव्यात आणि खालील संकल्प करावा. त्यानंतर हातावर पाणी घालून ‘करिष्ये’ म्हणतांना अक्षता ताम्हणात सोडाव्यात.

संकल्प : मम आत्मनः श्रुति-स्मृति-पुराणोक्त-फल-प्राप्त्यर्थं श्री परमेश्वरप्रीत्यर्थम् अद्य दिने श्रीरामनवमीनिमित्तेन अस्माकं सकुटुंबानां सपरिवाराणां क्षेमस्थैर्य-आयुः-आरोग्य-ऐश्वय-अभिवृद्धिपूर्वकं प्रभु श्रीरामचंद्रदेवता-अखंड-कृपाप्रसाद-सिद्ध्यर्थं गंधादिपंचोपचारैः पूजनम् अहं करिष्ये ।। तत्रादौ निर्विघ्नता सिद्ध्यर्थं गंधादि पंचोपचारैः पूजनम् अहं करिष्ये ।। तत्रादौ निर्विघ्नता सिद्ध्यर्थं महागणपतिस्मरणं करिष्ये ।। शरीरशुद्ध्यर्थं दशवारं विष्णुस्मरणं करिष्ये ।। कलश-घंटा-दीप-पूजनं करिष्ये ।।

श्रीगणेशस्मरण

वक्रतुण्ड महाकाय कोटिसूर्यसमप्रभ ।

निर्विघ्नं कुरु मे देव सर्वकार्येषु सर्वदा ।।

श्री गणेशाय नम: चिंतयामि ।

श्रीविष्णुस्मरण

‘विष्णवे नमो’ असे ९ वेळा म्हणावे आणि दहाव्या वेळी ‘विष्णवे नमः’ असे म्हणावे.

कलशपूजन

कलशदेवताभ्यो नमः सर्वोपचारार्थे गंधाक्षतपुष्पं समर्पयामि ।।

(कलशाला गंध, फूल आणि अक्षता एकत्रित करून वहाव्यात.)

घंटापूजन

घंटिकायै नमः सर्वोपचारार्थे गंधाक्षतपुष्पं समर्पयामि ।

(घंटेला गंध, फूल आणि अक्षता एकत्रित करून वहाव्यात.)

दीपपूजन

दीपदेवताभ्यो नमः सर्वोपचारार्थे गंधाक्षतपुष्पं समर्पयामि ।

(समईला गंध, फूल आणि अक्षता एकत्रित करून वहाव्यात.)

पूजा स्थलशुद्धी

उजव्या हातात तुळशीचे पान घ्यावे. त्यावर पळीने पाणी घालावे आणि ते पाणी ‘पुंडरिकाक्षाय नमः ।’ असे म्हणत पूजासाहित्यावर अन् नंतर स्वतःवर पाणी प्रोक्षण करावे.

तुळशीचे पान ताम्हणात सोडावे.

हात जोडून पुढील श्लोक म्हणावा –

रामाय रामभद्राय रामचंद्राय वेधसे ।

रघुनाथाय नाथाय सीतायाः पतये नमः ।।

प्रभु श्री रामचंद्राय नमः । ध्यायामि ।।

प्रभु श्री रामचंद्राय नमः । आवाहयामि ।। (अक्षता वहाव्यात)

प्रभु श्री रामचंद्राय नमः । विलेपनार्थे चंदनं समर्पयामि ।। (गंध लावावे)

प्रभु श्री रामचंद्राय नमः । हरिद्रा-कुंकुमं समर्पयामि ।। (हळद-कुंकु वहावे)

प्रभु श्री रामचंद्राय नमः । अलंकारार्थे अक्षतान् समर्पयामि ।। (अक्षता वहाव्यात)

प्रभु श्री रामचंद्राय नमः । पुष्पं समर्पयामि ।। (फुले वाहवीत)

प्रभु श्री रामचंद्राय नमः । तुलसीपत्रं समर्पयामि ।। (तुळस वहावी)

प्रभु श्री रामचंद्राय नमः । धूपं समर्पयामि ।। (उदबत्ती ओवाळावी)

प्रभु श्री रामचंद्राय नमः । दीपं समर्पयामि ।। (दीप ओवाळावा)

उजव्या हातात दोन तुळशीची पाने घ्यावीत. त्यांवर पळीने पाणी घालावे आणि ते पाणी समोर ठेवलेल्या नैवेद्यावर प्रोक्षण करावे. एक तुळशीचे पान नैवेद्यावर ठेवावे.

दुसरे पान तसेच उजव्या हातात धरावे आणि डावा हात आपल्या छातीवर ठेवून पुढील मंत्र म्हणावेत –

प्रभु श्री रामचंद्राय नमः । पुरतस्थापित खाद्योपहार नैवेद्यं निवेदयामि ।

ॐ प्राणाय स्वाहा । ॐ अपानाय स्वाहा । ॐ व्यानाय स्वाहा ।

ॐ उदानाय स्वाहा । ॐ समानाय स्वाहा । ॐ ब्रह्मणे स्वाहा ।

मंत्रांनी नैवेद्य समर्पण करून ते पान श्रीरामाला वहावे. पुढील मंत्रांनी अनुक्रमे विडा आणि नारळ आणि फळे यांवर पाणी सोडावे.

प्रभु श्री रामचंद्राय नमः । मुखवासार्थे पूगीफलतांबूलं समपर्यामि । फलार्थे नारिकेलफलं समपर्यामि ।

प्रार्थना

आवाहनं न जानामि न जानामि तवार्चनम् । पूजां चैव न जानामि क्षम्यतां परमेश्वर ।।

मंत्रहीनं क्रियाहीनं भक्तिहीनं सुरेश्वर । यत्पूजितं मया देव परिपूर्णं तदस्तु मे ।

रूपं देहि जयं देहि यशा देहि द्विषा जहि । पुत्रान् देहि धनं देहि सर्वान् कामांश्च देहि मे ।।

कायेन वाचा मनसेंद्रियैर्वा बुद्ध्यात्मना वा प्रकृतिस्वभावात् ।

करोमि यद्यत् सकलं परस्मै नारायणायेति समर्पयामि ।।

उजव्या हातात अक्षता घेऊन पुढील मंत्र म्हणावा आणि प्रीयताम् म्हणतांना हातावर पाणी घालून अक्षता ताम्हणात सोडाव्यात.

अनेन कृत पूजनेन प्रभु श्री रामचंद्रदेवता प्रीयताम् ।।

त्यानंतर सुरुवातीला सांगितल्याप्रमाणे आचमन करावे आणि कृतज्ञता व्यक्त करावी.