केस वाढवणे

पुरुषांनी केस का वाढवू नयेत, तर स्त्रियांनी का वाढवावेत यांविषयी एखाद्याच्या मनात कुतूहल निर्माण होेऊ शकते. याविषयीचे विवेचन प्रस्तूत लेखात केले आहे.

१. पुरुषाने केस वाढवणे

१ अ. सर्वसाधारण पुरुषाने केस वाढवणे आणि साधूने केस वाढवणे यांतील भेद दर्शवणारी सारणी

१ आ. शिखांनी केस वाढवण्याच्या संदर्भातील शास्त्र

प्रश्न : अध्यात्मशास्त्रदृष्ट्या पुरुषांनी केस वाढवू नयेत, असे सांगितले आहे. मात्र शीख समाजात पुरुषांनी केस वाढवण्याची परंपरा आहे. याविषयी शीख पुरुषांनी कसे करावे ?

उत्तर : केस हे रजोगुणाचे प्रतीक आहे. केस वाढवल्याने रजोगुण जास्त प्रमाणात प्रक्षेपित होतो. हिंदु धर्मात काळानुसार अनेक पंथ-उपपंथ, संप्रदाय इत्यादी निर्माण झाले. शीख पंथाची स्थापना प्रामुख्याने हिंदू आणि हिंदु धर्म यांच्या रक्षणासाठी झाली. हिंदूंमध्ये प्रतिकाराचे सामर्थ्य यावे, एका लढाऊ समाजाची निर्मिती व्हावी, हा शीख पंथाची स्थापना करण्यामागील उद्देश होता. म्हणूनच शीख समाजाची नाळ ही क्षात्रतेजाशी जोडलेली आहे. क्षात्रवृत्ती निर्माण होण्यास रजोगुणी केस साहाय्यभूत ठरतात; म्हणून शिखांमध्ये केस वाढवण्याची रूढी पडली असावी. (पूर्वीच्या काळी राजांचे केस लांब असायचे. याचे कारणही हेच होते.)

त्या त्या पंथातील रूढीनुसार आचरण करणे, हा त्या त्या पंथियांच्या श्रद्धेचा भाग आहे. श्रद्धेच्या बळावर त्या त्या रूढीचे पालन केल्यास त्याचे योग्य ते फळ लाभते. यानुसार धर्मपालन करणार्‍या शिखांनी धर्माप्रतीची श्रद्धा म्हणून केस वाढवणे अनुचित ठरणार नाही; परंतु धर्मपालन न करणार्‍या शिखांनी अध्यात्मशास्त्रदृष्ट्या केस कापणे त्यांच्या हिताचे ठरेल.

२. स्त्रीने केस का वाढवावेत ?

२ अ. रजोगुणाच्या कार्याला पोषक आणि पूरक म्हणून स्त्रीने केस वाढवणे आवश्यक

‘स्त्री ही शक्तीस्वरूपतेचे द्योतक आहे. स्त्री ही शक्तीदायिनी असल्याने देहातून रजोगुणाच्या साहाय्याने लांब केसांच्या हालचालींतून उत्पन्न झालेल्या तेजतत्त्वात्मक ऊर्जेचा उपयोग करून शक्तीलहरींचे वायूमंडलात वेगवान प्रक्षेपण करणे शक्य होते. त्या शक्तीलहरींमुळे वायूमंडलातील रज-तमाचे उच्चाटन होते. या शक्तीतत्त्वात्मक कार्याचे प्रतीक, तसेच देहातील रजोगुणाच्या कार्याला पोषक आणि पूरक म्हणून स्त्रीने केस वाढवावेत. हिंदु धर्मात ‘स्त्रीच्या अंगीभूत रजोगुणात्मक प्रवृत्तीला पूरक असणारी कृती म्हणून स्त्रीने केस वाढवावेत’, असे सांगितले आहे.

२ आ. स्त्रीच्या देहातील शक्तीतत्त्वस्वरूपी संवेदना सतत जागृत रहाणे

लांब केसांच्या हालचालींतून निर्माण होणार्‍या क्रियाशक्तीच्या वेगवान लहरी स्त्रीच्या देहातील शक्तीतत्त्वस्वरूपी संवेदना सतत जागृत अवस्थेत ठेवतात. या शक्तीतत्त्वस्वरूपी जागृततेमुळे लांब केस असणारी स्त्री आखुड केस असणार्‍या स्त्रीपेक्षा जास्त शालीन आणि नम्र दिसते.

२ इ. वाईट शक्तींच्या आक्रमणांपासून मुक्त राहू शकणे

अ. लांब केसांच्या हालचालींतून तेजतत्त्वरूपी स्पंदनांची निर्मिती होत असल्याने आणि ही स्पंदने लांब केसांच्या पोकळीत दीर्घकाळ स्वरूपात घनीभूत स्वरूपात राहू शकत असल्याने ही तेजरूपी स्पंदने केसांतून शिरकाव करणार्‍या रज-तमात्मक लहरींचे वेळीच विघटन करून त्यांना उच्चाटित करतात. यामुळे देह वाईट शक्तींच्या आक्रमणांपासून मुक्त राहू शकतो.

आ. लांब केसांची शक्तीतत्त्वात्मक लहरी ग्रहण करण्याची, तसेच प्रक्षेपित करण्याची क्षमता जास्त असल्याने लांब केसांमुळे स्त्रीचे वायूमंडलातील वाईट शक्तींच्या आक्रमणांपासून एक प्रकारे रक्षणच होत असते.

इ. लांब केसांतून भूमीच्या दिशेने वहाणारा क्रियाशक्तीरूपी शक्तीतत्त्वरूपी प्रवाह पाताळातून प्रक्षेपित होणार्‍या त्रासदायक कंपनलहरींना देहात येण्यापासून अटकाव करतो किंवा अडथळा निर्माण करतो.’

– एक विद्वान (सौ. अंजली गाडगीळ यांच्या माध्यमातून, १०.७.२००६, सायं. ७.२३, ज्येष्ठ कृष्ण दि्वतीया (२१.५.२००८), दुपारी १२.०७)

२ इ १. स्त्रीने लांब केस ठेवल्याने होणारे सूक्ष्मातील लाभ दर्शवणारे चित्र

३. पुरुषाने आणि स्त्रीने केस वाढवणे

संदर्भ : सनातन-निर्मित ग्रंथ ‘केसांची घ्यावयाची काळजी’