અનુક્રમણિકા
સદર લેખમાં આપણે ‘ઈશ્વર’ એટલે શું, તેમને કેવી રીતે સંબોધવા આ વિશે વિશિષ્ટતાપૂર્ણ માહિતી જોઈશું.
૧. વ્યુત્પત્તિ અને અર્થ
ઈશ્વર : ઈશ: + વર: અને ઈશ: ઈ: + શ: અ
‘ઈ:’ – ઈક્ષતે એટલે જુએ છે, અર્થાત્ બધું જાણી લેનારા, સર્વજ્ઞ અને ‘શ:’ – શમયતે એટલે શાંત, તૃપ્ત કરનારા. એટલે જ જે સર્વજ્ઞ છે અને શાંતિ આપે એ એટલે ઈશ. ‘વર:’ અર્થાત શ્રેષ્ઠ; તેથી ‘ઈશ:’ + ‘વર:’ – ઈશ્વર:, અર્થાત્ જે સર્વજ્ઞતા અને શાંતિ પ્રદાન કરવામાં શ્રેષ્ઠ છે તે.
૨. અન્ય કેટલાંક નામો
૨ અ. ઈશ્વરને કેવી રીતે સંબોધવા ?
‘બ્રહ્માને પુરુષ કહીએ તો તે વિયાણા છે, કારણ તેમના નાભિમાંથી વિશ્વની ઉત્પત્તિ થઈ છે. વિષ્ણુને સ્ત્રી કહીએ તો તેમને લક્ષ્મી જોઈતા હોય છે. ઈશ્વરને નંપુસકલિંગી પણ કેવી રીતે કહી શકાય ? તેઓ તો ઘણાં બધાં કાર્યો કરે છે. તેમના દ્વારા આટલું બધું નિર્માણ થાય છે. તો શું તમે તેમને ‘હું’ કહીને સંબોધશો ? તો શું તમે તેમને ‘અમે’ કહીને સંબોધશો ? તો શું તમે તેમને ‘પેલો, પેલી, પેલું’ કહીને સંબોધશો ? તેમને ‘તમે’, ‘આપ’ એમજ કહેવું પડે.’ – યોગીરાજ હજરત પીરશાહ પટેલબાબા, જિલ્લો સિંધુદુર્ગ
૨ આ. સ્વયંભૂ
સ્વયં + ભૂ અર્થાત સ્વયં નિર્માણ થનારા, એટલે એક અર્થે નિરાકારમાંથી સાકારમાં આવનારા.
૨ ઇ. પ્રભુ
પ્રભુ એટલે પ્ર + ભવ: – પ્રકર્ષતાથી નિર્માણ થનારા, ઉત્પન્ન થનારા. ‘આચરણ કેવું હોવું જોઈએ એ કહે તે ધર્મ.’ ‘आचार: प्रभवो धर्म:’ એવું કહેવાય છે અને ‘धर्मस्य प्रभु अच्युत:’ અર્થાત્ ધર્મની ઉત્પત્તિ કરનારા अच्युत એવું કહેવામાં આવ્યું છે’. (એકનાથી ભાગવત – અધ્યાય ૧૪)
શાક્તસંપ્રદાયમાં આને જ ‘આદિશક્તિ’ કહેવાય છે. આ સ્ત્રીકારક નથી, જ્યારે ગુણવાચક શબ્દ છે.
૩. વ્યાખ્યા
પરમેશ્વરના જે અંશમાંથી વિશ્વની નિર્મિતિ થાય છે, તેને ‘ઈશ્વર’ એવું કહેવાય છે.
સર્વસંગવિરહિત શુદ્ધ અને ત્રિગુણાતીત અવસ્થા ધરાવતાં અનસૂયાની કૂખે અવતરેલા દત્ત ભગવાનના જન્મની અદ્ભુત કથા
શ્રી દત્ત ભગવાનના ચિત્રમાં દર્શાવેલાં ત્રિદેવોની કાંતિ ભિન્ન હોવી અને એકસરખી હોવી એની પાછળ, તેમજ...
ભગવાન શ્રીકૃષ્ણનું અસ્તિત્વ અનુભવેલા કેટલાંક સ્થાનોનું છાયાચિત્રાત્મક દિવ્યદર્શન !
શ્રીકૃષ્ણની ઉપાસના
જગદ્ગુરુ ભગવાન શ્રીકૃષ્ણની વિવિધ ગુણવિશિષ્ટતાઓ !