श्रीमद्भगवद्गीतेतील ‘अर्जुनविषादयोग’ अध्यायात अर्जुनाला आपल्या विरुद्ध लढायला उभ्या राहिलेल्या लोकांमध्ये आपलेच नातेवाईक दिसले. आप्तांना मारावे लागणार, हे पाहून अर्जुनाला विषाद झाला. त्याविषयीची पुढील कारणे त्याने भगवान् श्रीकृष्णांना सांगितली.
सांख्यशास्त्राची जी तत्त्वे आहेत, ती सनातन धर्माची मूलभूत तत्त्वे आहेत. सनातन धर्म आणि इतर धर्म यांतील अंतर काय ? तेही या तत्त्वांनी स्पष्ट होते. ती तत्त्वे पुढीलप्रमाणे आहेत.
बुद्धीयोग हा कर्मयोग आहे. कर्मे कशी करायची, याविषयीची बुद्धी श्रीकृष्णांनी पुढीलप्रमाणे सांगितली आहे.
कर्मफळांची आसक्ती न ठेवता मनुष्याने कर्तव्य म्हणून कर्म केले पाहिजे; कारण अनासक्त होऊन कर्म केल्याने (चित्तशुद्धी होऊन पुढे) त्याला परमेश्‍वराची प्राप्ती होते.
आत्मज्ञानाची प्राप्ती आणि कर्मसंन्यास म्हणजे कर्माच्या फळांचा त्याग हा संन्यास यांचे उपाय सांगितलेले असल्याने अध्यायाचे नाव ज्ञानकर्मसंन्यासयोग असे आहे.
कर्मसंन्यासयोग हा कर्ममुक्तीचा मार्ग आहे. कर्मांमधील कर्तेपणा सोडल्याने आत्मशुद्धी होते. पुढे ज्ञानप्राप्ती होऊन मोक्षरूप परमशांती मिळते.
मनाला अंतर्मुख करून मनातील सर्व विचार थांबवावेत. चंचल मन जेथे जेथे भटकेल, तेथून त्याला वळवून अंतरात्म्यात लावावे. यामुळे रजोगुण निवृत्त झाल्यावर मन शांत होऊन ब्रह्मात असलेला आनंद मिळतो.
श्रीकृष्णाला सगळेच भक्त प्रिय असले, तरी ज्ञानी भक्त अत्यंत प्रिय असतो; कारण तो ईश्वराचेच स्वरूप असतो.
निर्गुण, निष्काम, अव्यक्त ईश्वराचे, श्रीकृष्णाचे स्मरण ठेवणारे जन्ममरणाच्या फेर्‍यातून मुक्त होतात.
मन सतत ईश्‍वरात लावल्याने आणि ईश्‍वराची अनन्यभक्ती केल्याने भक्त ईश्‍वराशी सतत जुडलेला रहातो आणि ईश्‍वरालाच प्राप्त होतो.
