पडणे, आपटणे, अपघात यांमुळे शरिराला मुकामार लागू शकतो. बाह्य घटकामुळे जाणीवपूर्वक किंवा अजाणता शरिराच्या जिवंत भागाची झालेली हानी याला ‘दुखापत’, असे म्हणतात. दुखापतीच्या व्याप्तीनुसार विश्रांती घेणे, दुखापत झालेल्या भागावर ३-४ वेळा प्रत्येकी १० मिनिटे बर्फ लावणे, इत्यादी उपचार करावे.

कीटक चावल्यास किंवा दंश केल्यास रुग्णाला कीटकापासून सुरक्षित ठिकाणी हलवावे. व्यक्तीच्या त्वचेत डांग्या आढळल्यास त्या काढाव्या. तेथील त्वचा हळूवारपणे साबण आणि पाण्याने धुऊन घ्यावी.

सध्‍याच्‍या धकाधकीच्‍या जीवनात कुणालाही आणि कधीही संसर्गजन्‍य आजारांना वा अन्‍य कोणत्‍याही विकारांना सामोरे जावे लागू शकते. अशा वेळी पटकन कधीही तज्ञ वैद्यकीय सल्ला उपलब्‍ध होऊ शकेलच, असे सांगता येत नाही.

सध्‍याच्‍या धकाधकीच्‍या जीवनात कुणालाही आणि कधीही संसर्गजन्‍य आजारांना वा अन्‍य कोणत्‍याही विकारांना सामोरे जावे लागू शकते.