विकार-निर्मूलनासाठी नामजप कसा निवडावा ?

संत-महात्मे, ज्योतिषी आदींच्या सांगण्यानुसार आगामी काळ हा भीषण आपत्काळ असून या काळात समाजाला अनेक आपत्तींना तोंड द्यावे लागणार आहे. आपत्काळात स्वतःसह कुटुंबियांच्याही आरोग्याचे रक्षण करणे, हे मोठे आव्हानच असते. आपत्काळात दळणवळण तुटल्यामुळे रुग्णाला रुग्णालयात नेणे, डॉक्टर वा वैद्य यांच्याशी संपर्क साधणे आणि पेठेत (बाजारात) औषधे मिळणेही कठीण होते. आपत्काळात ओढवणार्‍या विकारांना तोंड देेण्याच्या पूर्वसिद्धतेचा एक भाग म्हणून विकार-निर्मूलनासाठी नामजप ही नामजप उपायपद्धत केवळ आपत्काळाच्या दृष्टीनेच नाही, तर एरव्हीसाठीही उपयुक्त आहे. या लेखातून वाचकांना या उपायपद्धतीची ओळख होईल.

मनुष्याच्या बहुतेक शारीरिक आणि मानसिक विकारांमागील मूळ कारण आध्यात्मिक असते. हे कारण नष्ट होण्यासाठी आध्यात्मिक स्तरावरील उपाय योजावा लागतो. नामजप हा एक उत्तम आध्यात्मिक उपाय आहे. प्रत्येक देवतेची विशिष्ट कंपने असतात. त्या देवतेच्या नावाचा जप केल्याने जी विशिष्ट कंपने शरिरात निर्माण होतात, त्यांच्यामुळे विकाराद्वारे शरिरात निर्माण झालेली अनैसर्गिक किंवा प्रमाणबाह्य कंपने सुधारण्यास साहाय्य होते, म्हणजेच विकार-निर्मूलन होण्यास साहाय्य होते. नामजपामुळे केवळ विकार बरे होतात असे नाही, तर विकारांमुळे निर्माण होणार्‍या वेदना आणि दुःख सहन करण्याचे मनोबल आणि शक्तीही मिळते.

नामजप ही सर्वांसाठी सुलभ अशी उपायपद्धत आहे. नामजपाला देशकाल, शौच-अशौच, मंत्रजपाप्रमाणे योग्य उच्चार यांसारखी बंधने नाहीत. नामजपात योगयागादी साधनांत असते तशी कठीणताही नाही. भावी आपत्काळात एखाद्या वेळी औषधी वनस्पती मिळू शकणार नाहीत; पण नामजपाचे उपाय मात्र त्रिकाळ कोठेही करता येतील.

नामजपाचे उपाय करून जास्तीतजास्त रुग्ण लवकरात लवकर विकारमुक्त होवोत, ही श्री गुरुचरणी आणि विश्‍वपालक श्री नारायणाच्या चरणी प्रार्थना !

१. नामजपासह मुद्रा करण्याचे महत्त्व

प्रत्येक देवतेचे पंचतत्त्वांपैकी कोणत्या तरी तत्त्वावर / तत्त्वांवर आधिपत्य असतेच. मनुष्याचा देहही पंचतत्त्वांनीच बनलेला आहे. मनुष्याच्या देहात एखाद्या तत्त्वाचे असंतुलन निर्माण झाल्यास देहात विकार निर्माण होतात. ते असंतुलन दूर करण्यासाठी, म्हणजेच त्यामुळे निर्माण झालेले विकार दूर करण्यासाठी त्या तत्त्वाशी संबंधित देवतेचा जप उपयुक्त ठरतो.पंचतत्त्वांचे असंतुलन दूर करण्यासाठी जसे नामजप उपयोगी आहेत, तसेच मुद्रा उपयोगी आहेत. मुद्रांचाच न्यास करायचा असतो. नामजपासह मुद्रा आणि / न्यास केल्यास उपायांचा लाभ अधिक मिळतो.

२. विकारांनुसार विविध नामजप

२ अ. नामजपाच्या विविध प्रकारांपैकी स्वतःच्या
प्रकृतीनुसार अधिक उपयुक्त असलेला नामजप कसा निवडावा ?

विकार-निर्मूलनासाठी नामजप (भाग २) यामध्ये शारीरिक आणि मानसिक विकारांची सूची दिली आहे. प्रत्येक विकारासाठी नामजपाचे पुढील सहा प्रकार किंवा या सहापैकी काही प्रकार पुढील क्रमाने दिले आहेत –

१. देवतांचे नामजप,

२. पंचतत्त्वांचे नामजप,

३. शब्दब्रह्म,

४. अक्षरब्रह्म,

५. बीजमंत्र

६. अंकजप.

२ अ १. कोणत्या नामजपात मन अधिक रमते,
याविषयी प्रयोग करून तो नामजप उपायांसाठी निवडावा !

नामजपाच्या वर दिलेल्या प्रकारांपैकी देवतांचे नामजप करणे, हे सर्वसाधारणपणे सर्वांना सोपे वाटते. याचे कारण म्हणजे त्यांना देवतांची नावे अधिक  जवळची वाटतात, तसेच त्यांचा देवतांप्रती थोडाफार भावही असतो. वर दिलेल्या प्रकारांपैकी प्रत्येक नामजप साधारण अर्धा घंटा (तास) करून पहावा. प्रत्येक नामजप करून झाल्यावर २ – ३ मिनिटे थांबावे आणि त्यानंतर पुढचा नामजप करावा. प्रयोग शक्यतो एकाच वेळी पूर्ण करावा. तसे करणे शक्य नसेल, तर काही कालावधीच्या अंतराने पुढचा प्रयोग केला तरी चालेल. जो नामजप करतांना मनाला जास्त चांगले वाटते, ज्या नामजपात मन अधिक रमते, तो नामजप उपायांसाठी सर्वाधिक उपयुक्त आहे, असे समजावे. काही वेळा प्रयोगात २ नामजपांच्या संदर्भात सारखेच जाणवते. अशा वेळी त्या २ नामजपांच्या संदर्भात पुन्हा प्रयोग करून त्यांतील १ नामजप निवडावा.

२ अ २. एखाद्या जपाची साधना पूर्वी झालेली असल्यास तोच जप करावा !

एखाद्या जपाची, उदा. एखाद्या बीजमंत्राची साधना पूर्वी झालेली असल्यास नामजपाविषयीचा प्रयोग न करता थेट तोच जप करावा. समजा २ जपांची साधना पूर्वी झालेली असेल, तर त्या २ जपांच्या संदर्भात वर दिल्याप्रमाणे प्रयोग करून त्यांतील १ नामजप निवडावा. साधना झालेली असलेलाच जप करण्याचा लाभ म्हणजे, तो जप अधिक श्रद्धेने होतो आणि अधिक परिणामकारकही ठरतो.

२ अ ३. विकार ग्रहपिडेमुळे झालेला असल्याचे ठाऊक
असल्यास प्राधान्याने ग्रहपिडेचे निवारण करणारा नामजप करावा !

काही वेळा व्यक्तीची जन्मपत्रिका किंवा नाडीभविष्य यांमध्ये विशिष्ट ग्रहपिडेचा आणि तिच्यानुसार असलेल्या विकारांचा उल्लेख केलेला असतो. त्यानुसार व्यक्तीला विकार असल्यास तिने त्या विकाराच्या निर्मूलनासाठी अन्य नामजपांपेक्षा ग्रहपीडा दूर करू शकणारा नामजप करणे तिच्यासाठी अधिक लाभदायक असते. त्यामुळे अशा व्यक्तीने सूत्र २ अ १ यात दिल्याप्रमाणे नामजपाविषयीचा प्रयोग न करता ग्रहपीडा निवारणासाठी उपयुक्त असलेल्या २ नामजपांच्या संदर्भातच प्रयोग करून त्यांतील १ नामजप निवडावा. ग्रहपीडा निवारणासाठी उपयुक्त असलेल्या नामजपापुढे कंसात सूचक निर्देश केला आहे, उदा. ॐ घृणि सूर्याय नमः । / श्री सूर्यदेवाय नमः । (ग्रह : सूर्य)

२ आ. विकारांनुसार विविध नामजप, नामजपाशी
संबंधित महाभूते (तत्त्वे) आणि काही विशेष न्यासस्थाने (विकारसूची)

२ आ १. काही सूचना

अ. बहुतांशी नामजपांपुढे कंसात त्या त्या नामजपाशी संबंधित महाभूत (तत्त्व) दिले आहे. त्या तत्त्वावरून मुद्रा आणि न्यास कसा समजून घ्यावा, हे यात दिले आहे. काही नामजपांपुढे * अशी खूण आहे. त्या नामजपांच्या वेळी करायच्या मुद्रेविषयीचे विवेचन यात केले आहे.

आ. न्यासस्थान (न्यास करण्यासाठीचे आवश्यक स्थान) कसे समजून घ्यावे, हे यात दिले आहे. विकारसूचीतील काही विकारांमध्ये विशेष न्यासस्थान दिले आहे. याचेही विवेचन त्या मध्ये केले आहे.

संदर्भ : विकार-निर्मूलनासाठी नामजप भाग १ : महत्त्व आणि नामजपाच्या विविध प्रकारांमागील शास्त्र आणि भाग २ : विकारांनुसार देवतांचे जप, बीजमंत्र आदींसह मुद्रा अन् न्यासही !