नांदीश्राद्ध (अभ्युदयिक, आभ्युदयिक अर्थात वृद्धीश्राद्ध)

१. उद्देश 

प्रत्येक मंगलकार्यारंभी विघ्ननिवारणार्थ श्री गणपतिपूजन करतात, तसेच पितर आणि पितरदेवतांचे (नांदीमुख इत्यादी देवतांचे) नांदीश्राद्ध करतात.

२. पूर्वसिद्धता

नांदीश्राद्धात (वृद्धीश्राद्धात) दर्भ न घेता दूर्वा घेतात; पण यज्ञादी कर्मांगभूत हे श्राद्ध असेल, तर मूळरहित, अर्थात शेंड्याचे दर्भ घेतात किंवा दूर्वा आणि दर्भ मिळून घेतात. ज्या देवतेची पूजा असते, तिची पवित्रके आकर्षित करू शकणार्‍या वस्तू त्या देवतेच्या पूजेसाठी वापरतात.

३. विधी

दोन ताम्हणे समोर ठेवावीत. उजवीकडील ताम्हण देवासाठी आणि डावीकडील ताम्हण पितरांसाठी असते. दोन्ही ताम्हणांत ‘पाद्य’ या उपचारासाठी पाणी, आसन आणि गंधादी सर्व उपचार यांसाठी गंध, फूल आणि पाणी एकत्रित आणि भोजनासाठी दक्षिणा सोडावी. यातील प्रत्येक कृती मंत्रपूर्वक करावी. तसेच नांदीश्राद्धाचे फल प्राप्त व्हावे, यासाठी एकेक नाणे दोन्ही ताम्हणांत सोडावे. दक्षिणेकडील पैसा दक्षिणेकडील पितृलोकातील पितरांना आणि त्या दिशेकडून येणार्‍या त्रासदायक शक्तींना, त्यांनी त्रास देऊ नये; म्हणून अर्पण केलेला असतो. उत्तरेकडील पैसा शुभकारक देवतांना अर्पण केलेला असतो.

संदर्भ : सनातन-निर्मित ग्रंथ ‘सोळा संस्कार’