આ મંદિરના નિર્માણ પાછળ પણ ઇતિહાસ છે. મહાભારતકાળથી નાગ અને ગરુડમાં વેર છે. પ્રાચીન કાળમાં નૈનાતીવુનાં દેવીને પાસેના ‘પુળીયંતીવુ’ દ્વીપ પર રહેનારો નાગ પ્રતિદિન એક ફૂલ મોઢામાં ધરીને અર્પણ કરતો હતો. એક દિવસ ગરુડ તે સ્થાન પર આવે છે.
વર્ષ ૧૯૫૨માં ભારત સરકારના એક ઉચ્ચ પદ ધરાવતા અધિકારી શ્રી અપ્પાજી પંત જે મૂળના મહારાષ્ટ્રના હતા, તેમની સિક્કિમ રાજ્યમાં નિમણૂક થઈ હતી. શ્રી અપ્પાજી પંત એ ધાર્મિક પ્રવૃત્તિના અને ઈશ્વરના ભક્ત હતા. વર્ષ ૧૯૫૩માં તેમને એક સ્વપ્નદ્રષ્ટાંત થયો હતો.
સ્વરબ્રહ્મનો આવિષ્કાર એટલે ઓમકાર. શ્રી ગણેશને પણ ઓમકાર સ્વરૂપ શ્રી ગણેશા એમ કહ્યું છે. શ્રી ગણેશ વરદસ્તોત્રમાના અનેક શ્લોકો પરથી ગણેશજીનો સંગીત સાથેનો સંબંધ સ્પષ્ટ થાય છે.
શિવ અને પાર્વતી આ ઠેકાણે આવ્યા હતા ત્યારે તેમણે થોડોક સમય અહીં રહેવાનું નક્કી કર્યું. પાર્વતી નદીના કાંઠે શિવજીએ ૧૧ સહસ્ર વર્ષો તપશ્ચર્યા કરી. એક દિવસ પાર્વતીમાતા આ નદીમાં જળક્રીડા કરી રહ્યાં હતાં ત્યારે તેમના કર્ણભૂષણમાંથી એક મણિ પાણીમાં પડ્યો.
સહસ્રો વર્ષો પહેલાં રાક્ષસ અને દાનવોને કારણે માનવ અને દેવ ભયભીત થયા હતા. તે સમયે માનવોએ દેવીને આર્તતાથી પોકારી. પાર્વતી માતા શ્રી છિન્નમસ્તિકા દેવીનાં રૂપમાં પ્રગટ થયાં અને તેમણે ખડ્ગથી અસુરોનો સંહાર કર્યો. અન્ન-પાણી લેવાનું ભૂલી જઈને તે કેવળ દુષ્ટોનો સંહાર કરતાં રહ્યાં.
દેવભૂમિ હિમાચલ પ્રદેશમાં કુલુ નામનું નગર છે. આ નગરની ચારે દિશાઓમાં અનેક દૈવી સ્થાનો છે. કુલુ એટલે પૂર્વના કાળમાંનું ‘કુલાંતપીઠ’ ! જ્યાં માનવીનું કુળ સમાપ્ત થાય છે અને દેવકુળ અર્થાત્ દેવોનું નિવાસસ્થાન છે તે, અર્થાત્ ‘કુલાંતપીઠ’ ! આવા કુલુ પ્રદેશમાં કુલુની ખીણ છે.
‘કુંડળી અનુસાર કયા ક્ષેત્રમાંથી અર્થપ્રાપ્તિ થશે ?’, તેનો વિચાર કરીને શિક્ષણ લેવું વધારે યોગ્ય હોય છે. ‘ધંધો કયો કરવો ? કયા ધંધામાં વધુ પૈસો મળશે ?’, તે માટે કુંડળીમાંનો અર્થ ત્રિકોણ એટલે ૨, ૬ અને ૧૦ આ સ્થાનો, તેમજ રાશિમાંની ગ્રહસ્થિતિ વેપાર-ધંધાની દૃષ્ટિએ મહત્ત્વની પુરવાર થાય છે.
આપણી પાસે રહેલી કળા અથવા વિદ્યા ઈશ્વરને અર્પણ કરવી, એ સૌથી મહત્ત્વનું છે. એમ કરીએ, તો જ આપણા ઈશ્વરપ્રાપ્તિનો માર્ગ નિશ્ચિત થઈ શકે છે.
‘કોઈપણ ભગવાનની આરતી ગાવાનો આરંભ કરવા પહેલાં તેમનું નિર્ગુણ તત્ત્વ અસ્તિત્વમાં હોય છે. આપણે આરતી ગાવાનો આરંભ કર્યા પછી તે દેવતાનું સગુણ તત્ત્વ કાર્યરત થાય છે અને આરતીની પંક્તિમાંનો અંતિમ અક્ષર બોલીને થોભ્યા પછી ફરીવાર નિર્ગુણ તત્ત્વ કાર્યરત થાય છે,
‘જેવો દેશ તેવો વેશ’ એવી એક કહેવત છે. આજે આપણો પહેરવેશ એ ‘ફેશન’ પ્રમાણે નક્કી થાય છે. ક્યારેક પરિવર્તન તરીકે કરવાની ‘ફૅશન’ એ જ રુચિ થઈ જાય, ત્યારે આરોગ્યની પરિસ્થિતિ કેવી ભીષણ થાય છે, એનું ઉદાહરણ એટલે જીન્સ.