નિરામય આરોગ્ય માટે પ્રૌઢ વ્યક્તિઓને સરેરાશ ૭-૮ કલાક ઊંઘ આવશ્યક હોય છે. ‘નિદ્રા બિલ્કુલ ન લાગવી, અપેક્ષિત અને આવશ્યક કલાક ઊંઘ ન આવવી, ઊંઘમાંથી રાત્રે જાગી જવું અને ફરીથી ઊંઘ ન લાગવી, પરોઢિયે કસમયે જાગી જવું’,
આયુર્વેદના મૂળ સંસ્કૃત ગ્રંથોમાં હાથપગને ‘તેલ ઉપરથી નીચે (ખભા અથવા સાથળથી આંગળી સુધી) લગાડવું કે નીચેથી ઉપર (આંગળીથી ખભા કે સાથળ સુધી) લગાડવું, એ સંદર્ભમાં કોઈપણ ઉલ્લેખ મળતો નથી.
પ્રથમોપચારકે રુગ્ણ પર ઉપચાર કરતી વેળાએ ‘પ્રત્યેક કૃતિ ઈશ્વર જ મારા માધ્યમ દ્વારા કરી રહ્યા છે’, એવો ભાવ રાખવાથી તેમાંથી ‘નિષ્કામ કર્મયોગ’ થાય છે.
પ્રથમોપચાર કેવી રીતે કરવા, પ્રથમોપચાર પેટીમાં કઈ સામગ્રી હોવી જોઈએ ?, ‘રુગ્ણના વિકારનું પ્રાથમિક નિદાન અને પ્રત્યક્ષ પરીક્ષણ કેવી રીતે કરવું ? ઇત્યાદિ વિશે પ્રથમોપચારકને જાણ હોવી આવશ્યક છે.
રુગ્ણની છાતીમાં તીક્ષ્ણ હથિયાર ઘૂસી જાય અથવા તેની છાતીમાં બંદૂકની ગોળી લાગતો પ્લાસ્ટિકનો ચોખ્ખો કાગળ ઉપયોગી નિવડે છે.
અતિસાર એટલે દિવસમાં ૫ કરતાં વધારે વાર ઝાડા, એટલે પાતળું શૌચ થવું. અતિસાર આ દૂષિત અને અસ્વચ્છ અન્ન તેમજ પાણી ગ્રહણ કરવાથી થનારી બીમારી છે.
હોમિયોપથી ઔષધિઓ ઊર્જાના સ્તર પર કાર્ય કરે છે. હોમિયોપથી ઔષધિઓની ધોળી ખાંડની ગોળીઓ આ મૂળ ઔષધની કેવળ વાહક છે. આ ગોળીઓ પોતે ઔષધ નથી; તેથી જ હોમિયોપથીની બધી ઔષધિઓ એકસરખી જ દેખાય છે.
‘ઘરમાંને ઘરમાં જ કરી શકાય એવા ‘હોમિયોપૅથી’ ઉપચાર !’ આ આગામી ગ્રંથમાંનો ચુનંદો ભાગ લેખના રૂપમાં પ્રકાશિત કરવામાં આવી રહ્યો છે.
‘શું આયુર્વેદમાં ચટાકેદાર અને સ્વાદિષ્ટ પદાર્થો વર્જ્ય છે ? જરાય નહીં. ઊલટું રુચિથી જમવાથી સમાધાન મળે છે. તેથી પદાર્થોના સ્વાદમાં વિવિધતા તો જોઈએ જ; પરંતુ એકાદ પદાર્થ ભલે ગમે તેટલો ભાવતો હોય, તો પણ તે યોગ્ય સમયે અને યોગ્ય પ્રમાણમાં ખાવાને ઘણું મહત્ત્વ છે.
પ્રતિકારશક્તિ વધારવા માટે નિયમિત વ્યાયામ અને વજન નિયંત્રણમાં રાખવા જેવું અન્ય પરિણામકારક શસ્ત્ર નથી. નિયમિત વૈદ્યકીય સલાહથી મધુમેહ, રક્તદાબ જેવી માંદગી નિયંત્રણમાં રાખવી આવશ્યક છે.’